Xειμώνας στον Πολιτισμό

Η έκδοση  το 2011 του βιβλίου του Jean Clair L’ hiver de la culture (Χειμώνας στον Πολιτισμό), προκάλεσε έναν μικρό σεισμό στην Γαλλία. Δεν ήταν απλώς η εγκυρότητα και το βάρος της υπογραφής. Ήταν κυρίως πως όσα επιτέλους λέγονταν μέσα στις σελίδες του βιβλίου, τα είχε λίγο ως πολύ ομολογήσει η ίδια η πραγματικότητα πριν, ήταν το περιεχόμενο ενός κοινού μυστικού που κανείς όμως δεν ήθελε να κοινοποιήσει. Κανείς δεν ήθελε να αναλάβει την ευθύνη να υποδείξει επιτέλους πως ο βασιλιάς είναι γυμνός! Κανείς δεν ήθελε να αποδεχθεί πως το δεσπόζον αίσθημα στον Πολιτισμό που ζούμε τα τελευταία χρόνια, είναι η μοναξιά και το κενό ενός παρατεταμένου Χειμώνα.  Πίσω από την ευδαίμονα σιωπή, τα πράγματα δεν πάνε καθόλου καλά. Ο Ζαν Κλαιρ με το εφηβικό θάρρος ενός εξεγερμένου με αιτία ανέλαβε την ευθύνη να κατονομάσει τη γύμνια του βασιλιά-πολιτισμού που μοιραζόμαστε χρόνια τώρα. Και όχι μόνο στη χώρα του.

Η Μικρή Άρκτος παρουσιάζει τον ΧΕΙΜΩΝΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ στο ελληνικό κοινό, σε μια στιγμή που πιστεύει πως η Κρίση που βιώνουμε δεν είναι μόνο οικονομική αλλά πρώτιστα κρίση αξιών και αναφορών στον Πολιτισμό που δημιουργήσαμε.

 «Μέσα στο θολό και συγκεχυμένο τοπίο της τέχνης του σήμερα ο Jean Clair αισθάνεται άβολα. Σ’ αυτό το βιβλίο με τον μελαγχολικό τίτλο « Χειμώνας στον Πολιτισμό» εκφράζει τη δυσφορία του με περισσότερο σθένος και στιβαρότητα. Το πράττει με την ευφυΐα του λόγου του, την τόλμη, την διεισδυτικότητα και διορατικότητα της κρίσης του. Είναι λόγος ευθύς, διόλου συμβατικός, που συνδυάζει γνώση, οξυδέρκεια και θάρρος. Συνδυάζει νου και συναίσθημα, λογιότητα και εντιμότητα, θαυμασμό και πρόκληση. Για όσους τον γνωρίζουν από τα κείμενα ή τον λόγο του αδιαμφισβήτητα του αναγνωρίζουν την χαρισματικότητα της γραφής, την γοητεία του λόγου και την ουμανιστική του παιδεία…

…Είναι ο ίδιος εμπεριστατωμένος, πρωτότυπος, τολμηρός αλλά αυθεντικός λόγος που του άνοιξε τον Ιούνιο του 2009 την βαριά πόρτα του οχυρού της γνώσης που είναι η Γαλλική Ακαδημία.

…Το βιβλίο αυτό που ο ίδιος χαρακτηρίζει ως περίπατο ενός μοναχικού ερασιτέχνη στην τέχνη του σήμερα και αποτελεί διαπίστωση ενός λεηλατημένου τοπίου, γιορτινού και πένθιμου, αγοραίου και απονεκρωμένου ταυτόχρονα όπως λέγει μέσα από την αμφισημία των μηνυμάτων του, έχει πολλές αρετές για τις οποίες πολλοί είναι αυτοί που εκφράζουν την οφειλή τους. Υπάρχουν ασφαλώς κι αυτοί που εύσχημα το προσπερνούν, γιατί ενδεχομένως κάπου να ενοχλούνται. Έχει γραφεί θαρρείς για να στηλιτεύσει επιλήσμονες μουσειακούς φορείς οι οποίοι απεμπόλησαν τα καταστατικά τους ιδεώδη, ανοίγοντας άφρονα το δρόμο προς όσους συγκαλυμμένοι πίσω από τις καθ’ όλα έντιμες αναζητήσεις μινιμαλιστικού και εννοιακού χαρακτήρα αφέθηκαν σε πράξεις εφήμερων καλλιτεχνικών νεολογισμών, που εύγλωττα αποκαλύπτουν την εκφραστική ένδεια και την ανυπαρξία συγκροτημένου εικαστικού λόγου. Σε μια περίοδο όμως σαν την δική μας, κατά την οποία η τέχνη φαίνεται άδοξα εγκλωβισμένη μέσα σε πλέγμα σύγχυσης εννοιών, αισθητικών διδαχών και αντιφατικών αναφορών, κατά την οποία ομολογημένες ή ανομολόγητες υπαρξιακές ανησυχίες καθιστούν όσο ποτέ άλλοτε αδυσώπητο το ερώτημα: κρίση ή το τέλος μιας ουτοπίας; φωνές σαν κι αυτή του Jean Clair, που όχι μόνο δεν παρέχουν την οποιαδήποτε θεωρητική κάλυψη, αλλά τολμούν να στηλιτεύσουν την κενότητα, είναι από αυτές που έχουν την δύναμη και το σθένος να υπερβαίνουν καταδυναστευτικά στερεότυπα, να διατρανώνουν τις πραγματικές αξίες και να θυμίζουν ότι η τέχνη δεν αφήνεται στο έλεος της εκάστοτε κριτικής, ούτε και δομείται στα μέτρα της μόδας, αλλά ακολουθεί την δική της ροή εντός των δικών τους χωροχρονικών ορίων.

Αποσπάσματα από τον πρόλογο
του ιστορικού τέχνης, Κυριάκου Κουτσομάλλη.

O Jean Clair

O Jean Clair γεννήθηκε στο Παρίσι το 1940. Διακεκριμένος ιστορικός τέχνης, συγγραφέας, διευθυντής του Μουσείου Picasso στο Παρίσι για 16 χρόνια, επιμελητής εκθέσεων και πρόσφατα μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας.. O Jean Clair ανήκει στη γενιά των μουσειοανθρώπων οι οποίοι χάρη στο εύρος της γνώσης και της ευαισθησίας τους έφεραν μια νέα αναπτυξιακή πνοή στον χώρο των μουσείων. Οι εκθέσεις τις οποίες επιμελήθηκε από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 έως σήμερα [Duchamp (1977), LesRéalismes (1980), Βιέννη (1986), L’âme au corps (Η ψυχή στο σώμα) 1993, Mélancolie (Μελαγχολία) 2005,Crime et Châtiment (Έγκλημα και Τιμωρία) 2010, κ.α.], φέρουν το στίγμα μιας ιδιαίτερης δυναμικής, που χαρακτηρίζεται από τον ήρεμο επαγγελματισμό και την εξαντλητική προσέγγιση του αντικειμένου. Είναι εκθέσεις που χάρη στο εύρος των διαπολιτισμικών και διεπιστημονικών τους προσεγγίσεων έβαλαν ένα ανεξίτηλο στίγμα στην εκθεσιογραφία των τριάντα τελευταίων χρόνων.

Είναι εκθέσεις που αφήνουν την αίσθηση ενός ανθρώπου, ανήσυχου, εσωστρεφούς, απαιτητικού με τον εαυτό του, η παιδεία του οποίου αρδεύεται και συνεχώς ζυμώνεται με τον ουμανισμό του. Τον Jean Clair τον έχουμε γνωρίσει  κι από προηγούμενα βιβλία του  όπως: Εκτιμήσεις πάνω στις Καλές Τέχνες, Παρίσι, 1983, εκδ. Gallimard, Η ευθύνη του καλλιτέχνη, Παρίσι,1997, εκδ. Gallimard, Δυσφορία στα μουσεία, 2007, Παρίσι, εκδ. Flammarion και άλλα.